Hayagitutyun@ Germaniayum

[Moonlight]

нужна помощь, любая поддержка. идеально полноцельная программа от гос. учреждений армении (министерство образовании, культуры...), но это пожалуй слишком утопично. или ж НПО, любая организация, или сугубо финансовая поддержка anhat barerarneric филантропы? большая просьба использовать ваши связи

¸áÏï. ÄÇñ³Ûñ øáã³ñ»³Ý

вڲ¶ÆîàôÂÆôÜÀ ¶ºðزÜƲÚàôØ
²Üòº²ÈÀ ºô ܺðβÜ

г۳•ÇïáõÃÇõÝÁ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ ëÏëõ»ó ѳٻٳﳵ³ñ ³í»ÉÇ áõß, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇõ áõñÇß áã ÙÇ »ñÏñáõÙ ã³åñ»ó ³ÛÝåÇëÇ í»ñ»Éù ÇÝãå¿ë ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ: ÚÇß»Ýù ²Ý¹é¿³ë ²ùáõÉáõÃáõëÇÝ (Andreas Akoluthus), áñÁ 1680Ã-ÇÝ È³ÛåóÇùáõÙ ÉáÛë ÁÝÍ³Û»ó ²µ¹Ç¿ÛÇ Ø³ñ•³ñ¿áõÃÇõÝÁ (Propheten Abdias), ɳïÇÝ»ñ»Ý ï³é³¹³ñÓáõû³Ùµ »õ ù»ñ³Ï³Ý³Ï³Ý µ³ó³ïñáõÃÇõÝÝ»ñáí: ºûÑ³Ý ºû³ËÇÙ Þñû¹»ñÁ (Johann Joachim Schroeder), áõë³Ý»Éáí ѳۻñ¿Ý, 1711Ã-ÇÝ ²Ùëï»ñ¹³ÙáõÙ Ññ³ï³ñ³Ï»ó §¶³ÝÓ ²ñ³Ù»³Ý É»½áõǦ (Thesaurus Linguae Armenacae) •ÇñùÁ. Þñû¹»ñÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ѳٳñ»É ѳ۳•Çïáõû³Ý ÑÇÙݳ¹ÇñÁ ²ñ»õÙï»³Ý ºõñáå³ÛáõÙ, ݳ ݳ»õ ³é³çÇÝÝ ¿ñ, áñ •Çï³Ïó»ó ѳÛáó É»½õÇ å³ïϳݻÉÇáõÃÇõÝÁ Ñݹ»õñáå³Ï³ÝÇÝ:
19-ñ¹ ¹³ñÇ ³õ³ñïÇÝ »ñ»õ³Ý »Ï³Ý ÙÇ ß³ñù ³Ïݳéáõ ѳ۳•¿ïÝ»ñ, ÇÝãå¿ëÇ ¿ÇÝ Ð³Û»ÝñÇË ö»ÃñÙ³ÝÁ (Heinrich Petermann), ìÇݹÇßÙ³ÝÁ (Windischmann), ö³áõÉ ¹Á-ȳ•³ñ¹Á (Pauk de Lagarde), üñǹñÇË ØÇõÉ»ñÁ (Fridrich Mueller), üñ³Ýó ´á÷Á (Franz Bopp) »õ ³ÛÉÝ, »õ ³Ûëáõѳݹ»ñÓ Ð³ÛÝñÇË ÐÇõµßÙ³ÝÇÝ ¿ñ í»ñ³å³Ñõ³Í ³ë»Éáõ í×é³Ï³Ý ËûëùÁ. §Ð³Ûáó É»½áõÝ Ñݹ»õíñáå³Ï³ÝÇ ÇÝùÝáõñÇõÝ ×ÇõÕ ¿¦: ¿å¿ï»õ ³Ûë É»½í³µ³ÝÝ»ñÁ íÇÃ˳ñÇ Í³é³ÛáõÃÇõÝ Ù³ïáõó»óÇÝ Ñ³Û³•Çïáõû³ÝÁ, ³Ûëáõ³Ù»Ý³ÛÝÇõ Ýñ³Ýù ë³Ñٳݳå÷³Ïõ»óÇÝ ÙdzÛÝ É»½áõÇ (•ñ³µ³ñÇ) ѻﳽûïáõû³Ùµ: ²Ûë ϳóáõÃÇõÝÁ ÷áËõ»ó, »ñµ ³ñ»õ»É³•¿ï ºû½¿ý سñùõ³ñïÁ (Josef Marquart) 1864-1930, áñÁ ½µ³ÕõáõÙ ¿ñ áã ÙdzÛÝ Ñ³Ûáó å³ïÙáõû³Ùµ »õ µ³Ý³ëÇñáõû³Ùµ, ³ÛÉ Ý³»õ Çñ •Çï³Ï³Ý Ñ»ÕÇݳÏáõÃÇõÝÁ Ý»ñ¹Ý»Éáí` å³ßïå³ÝáõÙ ¿ñ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç Çñ³õáõÝùÝ»ñÁ »õ ¹³ïÁ: гÛáó Ý߳ݳõáñ ³Ûë µ³ñ»Ï³ÙÁ ¹³ï³å³ñïáõÙ ¿ñ êáõÉóÝ-²µ¹áõÉ-гÙÇ¹Ç Ñ³Û³Ñ³É³Í »õ ϳÛë»ñ³Ï³Ý ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ í³ñ³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÇõÝÁ ÂáõñùdzÛÇ Ýϳïٳٵ ³é³çÇÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÇ ÁÝóóùáõÙ »õ Û»ïáÛ ¿É:
ijٳݳÏÇ ëÕáõû³Ý å³ï׳éáí ϳñ»ÉÇ ã¿ µáÉáñ í³ëï³Ï³õáñÝ»ñÇÝ ÙÇ ³é ÙÇ Ãõ»É, ÛÇß»Ýù ÙdzÛÝ ÙÇ ù³ÝÇëÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ, ûñÇݳÏ` ºû½¿ý ø³ñëÃÁ (Josef Karst) »õ Çñ ÏáÃáÕ³Ï³Ý ÏÇÉÇÏ»³Ý ѳۻñ¿ÝÇ å³ïÙ³Ï³Ý ù»ñ³Ï³ÝáõÃÇõÝÁ »õ Ýñ³ ¹»é ãÑñ³ï³ñ³Ïõ³Í ÙÇçÇÝ Ñ³Û»ñ¿ÝÇ Áݹ³ñÓ³Ï µ³é³ñ³ÝÁ: ø³éÉ È»Ù³Ý-гáõåïÁ (Karl Lehmann-Haupt) áõëáõÙݳëÇñ³Ï³Ý Ýå³ï³Ïáí1898-1899 ÃÃ-ÇÝ áõÕ»õáñí»É ¿ г۳ëï³Ý, Û³ïϳå¿ë Ñ»ï³Ëáõ½»É ¿ ì³Ý ù³Õ³ùÁ »õ ßñç³Ï³ÛùÁ, Çñ ïå³õáñáõÃÇõÝÝ»ñÁ ³Ù÷á÷»Éáí 3 ѳïáñ³Ýáó ³ß˳ïáõû³Ý Ù¿ç, áñÁ Ññ³ï³ñ³Ïõ»É ¿ 1910-ÇÝ »õ 1926-ÇÝ §Ð³Û³ëï³ÝÝ »ñµ»ÙÝ »õ ³ÛÅÙ¦ (Armenien einst und jetzt) Ëáñ³•ñáí, áñï»Õ ݳ Ù³Ýñ³Ù³ëÝûñ¿Ý ³Ýñ³¹³éÝáõÙ ¿ ëáódzÉ, ïÝï»ë³Ï³Ý »õ Ùß³ÏáÛóÛÇÝ ÷á÷áËáõûÇõÝÝ»ñÇÝ` áñå»ë ³ñ¹ÇõÝù 1895-1896 ÃÃ-Ç Ñ³Ûáó ½³Ý•õ³Í³ÛÇÝ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇ: ÚÇß³ñÅ³Ý ¿ ݳ»õ ø³éÉ èáÃÇ (Karl Roth) ÏáÕÙÇó Ññ³ï³ñ³Ïõ³Í §Armenica¦ ѳݹ¿ëÁ, áñÁ ¹Åµ³Ëï³µ³ñ ÙdzÛÝ 2 ѳٳñ` 1926-ÇÝ »õ 1927-ÇÝ ¿ ÉáÛë ï»ë»É: Üٳݳå¿ë ϳñ× Ï»³Ýù áõÝ»ó³õ ÜÇÏáɳáõë üÇÝùÇ (Nikolaus Finck), Ú³Ïᵠسݳݹ»³ÝÇ »õ º½ÝÇÏ ¶»³Ýç»ó»³ÝÇ §Ð³Û³•Çï³Ï³Ý ѳݹ¿ëÁ¦:
ºñµ Ëûëù ¿ ³ëõáõÙ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõ٠ѳ۳•Çïáõû³Ý Ù³ëÇÝ, åÇïÇ ß»ßïÁ ¹ñíÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³Ý³Ï³Ý áõëáõóÙ³ÝÁ: ¿å¿ï»õ µ³½Ù³ÃÇõ •»ñÙ³Ý³Ï³Ý Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÝ»ñáõÙ áõëáõÙݳëÇñõ»É ¿ ѳÛáó É»½áõÝ, ë³Ï³ÛÝ •áÛáõÃÇõÝ ãÇ áõÝ»ó»É »õ Ý»ñϳÛáõÙë ¿É ãÏ³Û ÙÇ áñ»õ¿ ѳÛÏ³Ï³Ý ³ÙµÇáÝ: ºû½¿ý سñùõ³ñïÁ ³é³çÇÝÝ ¿ñ »õ ÙdzÏÁ, áñÇÝ Û³çáÕõ»ó ÑÇÙÝ»É Çñ³Ý³Ï³Ý »õ ѳÛÏ³Ï³Ý µ³Ý³ëÇñáõû³Ý ³ÙµÇáÝ: Æñ Ù³ÑÇó Û»ïáÛ, 1930-ÇÝ í»ñ³ó³õ ³Û¹ ³ÙµÇáÝÁ, ó³õûù ëñïÇ Ýñ³ »ñÏ»ñÝ ¿É ÉÇáíÇÝ ã»Ý Ññ³ï³ñ³Ïõ»É, Ýñ³ ãÑñ³ï³ñ³Ïõ³Í ӻ鳕ñ»ñÁ å³ÑõáõÙ »Ý ÐéáÙÇ §Pontifici Instituto Biblio¦-áõÙ »õ ëå³ëáõÙ »Ý Ññ³ï³ñ³Ïõ»ÉáõÝ: سñùõ³ñïÇ Û»ïÝáñ¹Á` гÝë гÛÝñÇË Þ»¹»ñÁ (Hans Heinrich Schaeder), áñÁ ջϳõ³ñáõÙ ¿ñ ³ñ»õ»É³•Çïáõû³Ý ³ÙµÇáÝÁ, ¹³ë³õ³Ý¹áõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ •ñ³µ³ñ »õ ³ÛÝ ¿É áã ϳÝáݳõáñ:
¸³ë³Ï³Ý ϳ٠•ñ³µ³ñ ѳۻñ¿Ý ¹³ë³õ³Ý¹áõÙ ¿ÇÝ ³ñ¹¿Ý гÛÝñÇË ö»Ã»ñÙ³ÝÁ (Heinrich Petermann) ´»éÉÇÝÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝáõÙ, ÜÇùáɳáõ½ üÇÝùÁ (Nikolaus Finck), سñùáõ³ñïÁ ÇÝãå»ë ݳ»õ Þ»¹»ñÁ:
¶»ñÙ³Ý³Ï³Ý µ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý •ÇïáõÃÇõÝÝ»ñáõ٠ݳ˳å³ïõáõÃÇõÝÁ ïñí³Í ¿ñ •ñ³µ³ñÇÝ, áñå¿ë Ù»é»³É É»½áõ, ѳٳñÅ»ù ɳïÇÝ»ñ¿ÝÇÝ ¢ ÑÇÝ ÛáÛÝ»ñ¿ÝÇÝ:
¶»ñÙ³Ý³Ï³Ý µ³Ý³ëÇñáõû³Ý Ù»ç ѳÛáó É»½áõÝ áñå»ë ϻݹ³ÝÇ ³é³ñÏ³Û ¹Çï»Éáõ ³õ³Ý¹áõÛÃÁ Ùß³Ï»É ¢ ½³ñ•³óñ»É »Ý Ñ»Ýó Çñ»Ýù ѳۻñÁ, áñáÝóÇó ѳïϳå»ë ³ãùÇ ¿ ÁÝÏÝáõÙ ²ñï³ß¿ë ²µ»Õ»³ÝÁ, áñÁ ¹³ë³õ³Ý¹»É ¿ 1926-1945ÃÃ-ÇÝ, ëϽµáõÙ §²ñ¢»ÉÛ³Ý É»½áõÝ»ñÇ ë»ÙÇݳñáõÙ¦, áñÁ ÑÇÙÝõ»É ¿ñ 1887-ÇÝ ´ÇëÙ³ñùÇ ûñûù »õ Ýñ³ ûɳ¹ñ³Ýùáí, 1936-ÇÝ ³ÛÝ í»ñ³Ýõ³Ýõ»É ¿ §²ñï³ë³Ñٳݳ•Çï³Ï³Ý ×»Ù³ñ³Ý¦, ÇëÏ 1940-ÇÝ ÙdzÓáõÉõ»É ù³Õ³ù³•Çï³Ï³Ý ×»Ù³ñ³ÝÇ Ñ»ï` ϳ½Ù»Éáí ѳٳÉë³ñ³ÝÇ 8-ñ¹ ý³ÏáõÉï»ïÁ, áñÝ ¿É í»ñ³ó³õ1945-ÇÝ:
20 ï³ñÇ ¹³¹³ñÇó Ñ»ïá, 1952Ã-ÇÝ åñáý.¶ÛáõÝûñ è³ß»ÝùñáÝÁ (Guenter Reichenkron) ²ñ»¢Ùï»³Ý ´»éÉÇÝÇ Ýáñ³µ³ó ²½³ï å»ï. ѳٳÉë³ñ³ÝáõÙ í»ñëÏë»ó ѳۻñ¿ÝÇ ¹³ë³í³Ý¹áõÙÁ: ÆÝÓ Ý³Ëáñ¹áÕÝ ¿ñ ¹áÏï. ä»ïñáë üñáõÝ绳ÝÁ` Ù³ëݳ•¿ï ³ñ¢Ùï³Ñ³Û»ñ¿ÝÇ ¢ •ñ³µ³ñÇ: ²Û¹ ųٳݳÏÇó Ç í»ñ Ñݹ»õñáå³Ï³Ý ¢ ѳٻٳï³Ï³Ý É»½õ³µ³Ýáõû³Ý ë»ÙÇݳñáõ٠ϳÝáݳõáñ ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ ¹³ë³ËûëáõÃÇõÝÝ»ñ` Áëï Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÇ å³Ñ³ÝçÇ •ñ³µ³ñ ϳ٠³ß˳ñѳµ³ñ, ³ñ»õ»É³- ϳ٠³ñ»õÙï³Ñ³Û»ñ¿Ý:
§Ðݹ»õñáå³Ï³Ý É»½. ÁÝÏ»ñáõû³Ý¦ ÏÇë³Ù»³Û ï»Õ»Ï³ïáõÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ áñå»ë ѳٻٳïáõÃÇõÝ µ»ñõ»õÙ ¿ Ñ»ï»õ»³É íÇ׳ϳ•ñáõÃÇõáõÝÁ. 2003Ã-Ç ³Ù³é³ÛÇÝ ÏÇë³Ù»³ÏáõÙ ºõñáå³ÛÇ 2 »ñÏñÝ»ñÇ 7 ѳٳÉë³ñ³ÝÝ»ñ, ÇÝãå»ë ݳ»õ Èáë-²Ýç»ÉáëÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÁ Çñ»Ýó ¹³ë³óáõó³ÏÝ»ñáõÙ áõÝ¿ÇÝ Ñ³Û»ñ¿Ý, áñáÝù ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ Ñݹ»õñáå³Ï³Ý »õ ѳٻٳï³Ï³Ý É»½õ³µ³Ýáõû³Ý ßñç³Ý³ÏáõÙ` ß³µ³Ã³Ï³Ý 1 ³Ý•³Ù »õ ÙdzÛÝ •ñ³µ³ñ: Îß³ñáõݳÏõ»±Ý ³ñ»ûù ³Û¹ ¹³ë³ËáëáõÃÇõÝÝ»ñÁ ѳçáñ¹ ÏÇë³Ù»³Ï, ¹»é»õë ѳñó³Ï³Ý ¿: ´³ó³éáõÃÇõÝ »Ý ϳ½ÙáõÙ ´»éÉÇÝÇ ²½³ï ѳٳÉë³ñ³ÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ Îñ³ÏáíÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÁ, áñï»Õ ¹³ë³Ëûë ¿ Ý߳ݳÏõ»É Ç٠ݳËÏÇÝ ³ß˳ï³ÏÇó ¹áÏï. è³Éý-ö»ÃÁñ èÇûñÁ (Ralf-Peter Ritter), áñÁ ¹³ñÓ»É ¿ñ ´»éÉÇÝÇ ²½³ï ѳٳÉë³ñ³ÝÇ` ýÇݳÝë³Ï³Ý ¹Åõ³ñáõÃÇõÝÝ»ñÇ å³ï׳ñáí ϳï³ñõ³Í Ïñ׳ïáõÙÝ»ñÇ ½áÑÁ:
Þ³ï µ³Ý ÷áËõ»ó ³Ûë í»ñçÇÝ 15 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ` ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ í»ñ³ÙdzõáñáõÙÇó »õ г۳ëï³ÝÇ ³ÝϳËáõÃÇõÝÇó Û»ïáÛ: àÙ³Ýó á•»õáñáõÃÇõÝÁ ã³ñ¹³ñ³ó³õ, Áݹѳϳé³ÏÁ. ³Û¹ ݳѳÝçÁ »õ ϳ٠ÉñÇõ ¹³¹³ñáõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿ Ýϳï»É ѳۻñ¿ÝÇó •»ñٳݻñ¿Ý óñ•Ù³Ýõ³Í Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÇõÝÝ»ñÇó: ¶»ñÙ³Ý³Ï³Ý ¸»ÙáÏñ³ï³Ï³Ý гÝñ³å»ïáõû³Ý ûñûù, ³Û¹ »ñÏñÇ Ý߳ݳõáñ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÇõÝÝ»ñÁ ï³ñ»Ï³Ý óñ•Ù³Ý³µ³ñ ÉáÛë ¿ÇÝ ÁÝͳÛáõ٠ͳÕϳù³Õ»ñ •ñ³Ï³ÝáõÃÇõÝÇó »õ ùݳñ»ñ•áõÃÇõÝÇó, ÿå¿ï»õ Û³×³Ë áã áõÕÕ³ÏÇ Ñ³Û»ñ¿ÝÇó, ³ÛÉ éáõë»ñ¿ÝÇó óñ•Ù³Ýõ³Í, ÇÝãå»ë ݳ»õ Ù³ëݳ•Çï³Ï³Ý •ñù»ñ` ³ñõ»ëï, ׳ñï³ñ³å»ïáõÃÇõÝ, Ù³Ýñ³ÝϳñãáõÃÇõÝ »õ ³ÛÉÝ: ì»ñ³Ùdzõáñõ»Éáõó Û»ïáÛ áñ¢¿ •Çñù Ñ³Û •ñ³Ï³Ýáõû³Ý Ù³ëÇÝ ãÇ Ññ³ï³ñ³Ïõ»É:
ì»ñëïÇÝ Ëûë»Ýù ´»éÉÇÝÇ ²½³ï ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ù³ëÇÝ, áñï»Õ ѳۻñ¿ÝÁ Çñ ÑÇÙÝÙ³Ý ûñÇó Ç í»ñ áõÝÇ ÙݳÛáõÝ ³õ³Ý¹áÛÃ: ¶»ñٳݳËûë »ñÏñÝ»ñáõÙ »õ, ѳõ³Ý³µ³ñ, ѳٳÛÝ ºõñáå³ÛáõÙ ²½³ï ѳٳÉë³ñ³ÝÁ ÙdzÏÝ ¿, áñï»Õ ³ÝÁݹѳï ѳۻñ¿Ý ¿ ¹³ë³õ³Ý¹õáõÙ: Ü»ñϳ, ³Ù³é³ÛÇÝ 2006 Ïdzë³Ù»³ÏáõÙ áõÝ»Ýù ß³µ³Ã³Ï³Ý 5 ³é³ñϳݻñÇÝ ÝõÇñõ³Í 118 ųÙ` Ñ»ï»õ»³É ϳñ•áí.
³) ³ß˳ñѳµ³ñ, Áëï å³Ñ³ÝçÇ` ³ñ»õÙï³- ϳ٠³ñ»õ»É³Ñ³Û»ñ¿Ý
µ) ³ñ»õÙï³- ϳ٠³ñ»õ»É³Ñ³Û»ñ¿Ý. ÝÙ³ÝáõÃÇõÝÝ»ñÝ áõ ï³ñµ»ñáõÃÇõÝÝ»ñÁ` µ³é³å³ß³ñ, ù»ñ³Ï³ÝáõÃÇõÝ, ÑÝãÇõݳµ³ÝáõÃÇõÝ
•) •ñ³µ³ñ
¹) ѳÛáó •ñ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ. å³ïÙ³Ï³Ý å³ï׳éÝ»ñÁ »õ Ùß³ÏáÛóÛÇÝ Ñ»ï¢³ÝùÝ»ñÁ
») ÇÝãå»ë ݳ»õ øñÇëïáý øáËÇ (Christoph Koch) º½ÝÇÏ ÎáÕµ³óáõ §ºÕÍ ³Õ³Ý¹áóÁ¦` å³ïٳɻ½õ³Ï³Ý Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÇõÝÝ»ñáí
ä»ïù ¿ ÝßíÇ, áñ ÿ° ³Ýó»³É ÏÇë³Ù»³ÏÇ »õ ÿ° •³ÉÇù ÓÙ»é³ÛÇÝ ÏÇë³Ù»³ÏÇ ¹³ë³ËûëáõÃÇõÝÝ»ñÁ ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ó»É »õ åÇïÇ° áõÝ»Ý³Ý ³Ýõ׳ñ:
î³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï áã ÙÇ •Çñù ãÇ •Ýõ»É ê»ÙÇݳñÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý µ³ÅÝÇ •ñ³¹³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: Ø»Ýù »ÝÃ³Ï³Û »Ýù ËݳÛáÕ³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÇÝ, áñÁ Ý»ñϳÛáõÙë ÏÇñ³éõáõÙ ¿ ²½³ï ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ýϳïٳٵ:
àñå¿ë ¹³ë³Ëûë »õ å³ï³ë˳ݳïáõ Ï³Ý•Ý³Í »Ù »ñÏÁÝïñ³ÝùÇ ³éç»õ. Ù»ñÅ»É ³Ýõ׳ñ ¹³ë³Ëoë»ÉÁ û Û³ÝáõÝ Ñ³Û³•Çïáõû³Ý ³õ³Ý¹áÛÃÇÝ ß³ñáõÝ³Ï»É ³ß˳ï³ÝùÁ: ØÇ•áõó» ѳÛÏ³Ï³Ý µ³ÅÝÇ •ñù»ñÝ áõ Ù³ÙáõÉÝ ¿É ½ûѳµ»ñõÇ ËݳÛáÕ³Ï³Ý Ó»éݳñÏÇÝ` »ÝóñÏõÇ óñÙ³Ý áõ Ù³ëݳïÙ³Ý: ê»ÙÇݳñÁ Ù»Í ã¿, ï»ÕÇ Ý»ÕáõÃÇõÝ Ï³Û, ÙÇõë µ³ÅÇÝÝ»ñÝ ³Û¹ ³éÇÃÇÝ »Ý ëå³ëáõÙ:
Øï³Í»Éáí ³å³•³ÛÇ Ù³ëÇÝ` Ïé³ÑáõÙ »Ù, áñ ¿É »ñµ»ù ãÇ ÉÇÝÇ, ÇÝã ³Ýó»³ÉáõÙ ¿ñ: ¶áõó» ²½³ï ѳٳÉë³ñ³ÝáõÙ, ÇÝãå»ë å³ñ³•³Ý ¿ ÙÇõë ѳٳÉë³ñ³ÝÝ»ñÇ, Å³Ù³Ý³Ï ³é Å³Ù³Ý³Ï Ñݹ»õñáå³Ï³Ý ϳ٠ѳٻٳï³Ï³Ý É»½õ³µ³Ýáõû³Ý ßñç³Ý³ÏáõÙ ß³µ³Ã³Ï³Ý Ù»Ï ³Ý•³Ù Ù³ïáõóõÇ •ñ³µ³ñ: ²Ûë áõ í»ñç:
¸áÏï. Â»ë³ ÐáýÙ³ÝÇ (Tessa Hofmann) û•Ýáõû³Ý ×Çã-Ûû¹õ³ÍÁ »ñ»õ³Ý»³Ý §²½•¦-áõÙ, ÇÝãå¿ë ݳ»õ гÙû ä»ïñá뻳ÝÇÝÁ ö³ñÇ½Ç §Ú³é³ç¦ ûñ³Ã»ñÃáõÙ ÙݳóÇÝ ³Ý³ñÓ³•³Ýù: ´»éÉÇÝÇ ²½³ï гٳÉë³ñ³ÝÇ Ñ³Û³•Çïáõû³Ý µ³ÅÇÝÁ ãëï³ó³õ áñ¢¿ ïÝï»ë³Ï³Ý Ñáí³Ý³õáñáõÃÇõÝ:
ºñµ ËûëõáõÙ ¿ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ Ñ³Û³•Çï³Ï³Ý Ñ»é³ÝϳñÇ Ù³ëÇÝ, »ë å³ïÏ»ñ³óÝáõÙ »Ù ÙÇ Ñ³Û³•Çï³Ï³Ý ³ÙµÇáÝ, áñï»Õ ¹³ë³õ³Ý¹õáõÙ ¿ ѳ۳•ÇïáõÃÇõÝ, ÇÝãå»ë ݳ¢ áõëáõÙݳëÇñõáõÙ »õ Ññ³ï³ñ³ÏõáõÙ ¿ µ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý »õ Ñݳñ³õáñÇÝ ã³÷ •Çï³Ùß³ÏáÛóÛÇÝ »ñÏ»ñ:
¶Çï³Ù³ëݳ•¿ïÝ»ñÁ ³éÏ³Û »Ý` ¹áÏï. è³Éý-ö»ÃÁñ èÇÃÁñ, øñÇëïáí øûË,èáõ¹Ç•»ñ ÞÙÇà (Ruediger Scmidt) »õ ³ÛÉÝ, áñáÝù å³ïϳÝáõÙ »Ý ѳٻٳï³Ï³Ý É»½õ³µ³Ýáõû³Ý áÉáñïÇÝ, Â»ë³ ÐáýÙ³ÝÁ, Ù³ñùáõ³ñ¹»³Ý ³õ³Ý¹áÛÃÇÝ Ñ³õ³ï³ñÇÙ, ÙdzÓáõÉ»É ¿ •Çï³Ï³Ý »õ Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý Çñ ÝõÇñõ³ÍáõÃÇõÝÁ` ³ÛÝ ³å³óáõó»Éáí Çñ ÙÇÝã»õ ³ÛÅÙ Ññ³ï³ñ³Ïõ³Í 14 •ñù»ñáí: ܳ áã ÙdzÛÝ ÙÇç³½•³ÛÇÝ ×³Ý³ãáõÙ •ï³Í ѳÛáó å³ïÙáõû³Ý »õ Ý»ñϳÛÇë ù³Õ³ù³Ï³Ý ³Ýóáõ¹³ñÓÇ •Çï³Ï ¿, ³ÛÉ Ý³»õ ÑÙáõï Ù³ëݳ•¿ï Ñ³Û Ùß³ÏáÛÃÇ: ì»ñç³å¿ë Ùáé³óáõû³Ý ãåÇïÇ ïñõÇ Ð³Û³ëï³Ýáõ٠ɳõ å³ïñ³ëïõ³Í ѳ۳•Çï³Ï³Ý µáÉáñ Ù³ñ½»ñÇ Ù³ëݳ•¿ïÝ»ñÇÝ: àõë³ÝáÕ-áõë³ÝáÕáõÑÇÝ»ñ ¿É ³Ûë ÙÇçáóÇÝ µ³õ³Ï³Ý ϳÝ: ºõñáÙÇáõû³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ Ý»ñϳáõÙë ³åñáõÙ »Ý ßáõñç 600.000 ѳۻñ »õ ¹»é µ³½Ù³Ý³Éáõ ÙÇïáõÙáí: àõë³ÝáÕÝ»ñ »Ý •³Éáõ áã ÙdzÛÝ »õñáÙÇáõû³Ý »ñÏñÝ»ñÇó, ³ÛÉ Ý³»õ Ø»ñÓ³õáñ ²ñ»õ»ÉùÇó »õ ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñÇó: Üñ³Ýù µ»ñ»Éáõ »Ý ï»Õ»ÏáõÃÇõÝ Çñ»Ýó »ñÏñÝ»ñÇó »õ ѳٳÛÝùÝ»ñÇó »õ Ýáñ³Ýáñ Ýõ³×áõÙÝ»ñÇ ËÃ³Ý »Ý ѳݹÇë³Ý³Éáõ, ³ÛÝå¿ë áñ ѳ۳•ÇïáõÃÇõÝÁ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõ٠ѳëÝ»Éáõ ¿ 19-ñ¹ ¹³ñ³í»ñçÇ »õ 20-ñ¹ ¹³ñ³ëϽµÇ ٳϳñ¹³ÏÇÝ:
²Ûëáõ³Ù»Ý³ÛÝÇõ •É˳õáñ ËݹÇñÝ ³ÛÝ ¿, ÿ á±ñ Ù»Ï Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÝ ¿ å³ïñ³ëï ÑÇÙÝ»É Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ³ÙµÇáÝ »õ ÇÝãáõ±, ã¿ áñ ³Ûëå¿ë Ïáãõ³Í ßáõÏ³Û³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ËûëõáõÙ ¿ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, ÿ §ÇÝãÁ áñ ߳ѳµ»ñ ÉÇÝÇ, •áÛáõû³Ý Çñ³õáõÝù Ïáõݻݳۦ, ³ñ¹»±ûù áñ»õ¿ ѳٳÉë³ñ³Ý Ñ»ï³ùñùñõ³Í ¿ ѳ۳•Çïáõû³Ùµ, ÿ ë³ ÙdzÛÝ Ñ³Û»ñÇ ó³ÝÏáõÃÇõÝÝ ¿:
ò³õáí ï»Õ»Ï³ó³Û (µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿Ç, ²ñó³Ë ¿Ç •Ý³ó»É), ÿ ¶³ñ»•ÇÝ ² ϳÃáÕÇÏáëÇ ´»éÉÇÝ Ï³ï³ñ³Í ³Ûó»Éáõû³Ý Å³Ù³Ý³Ï å³ï³ë˳ݳïáõ Û³ÝÓݳËáõÙµÁ ½É³ó»É ¿ñ ²Ù»Ý³ÛÝ Ð³Ûáó ϳÃáÕÇÏáëÇÝ Ù³ïݳÝᯐ ²½³ï ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ñ³Û³•Çï³Ï³Ý µ³ÅÇÝÁ »õ ϳ٠Ýñ³Ý ѳ۳•Çï³Ï³Ý ³ÙµÇáÝÇ ³ÝÑñ³Å»ßïáõû³Ý Ù³ëÇÝ å³ïÙ»É: ä³ï»Ñ ³éÇà ¿ñ, ù³ÝÇ áñ •»ñÙ³Ý³Ï³Ý ÏáÕÙÁ å³ïñ³ëï ¿ñ Áݹ³é³ç»É áñ»õ¿ ѳÛÏ³Ï³Ý Ëݹñ³ÝùÇÝ, Û³ïϳå»ë áñ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÇõÝÁ í»ñ³¹³ñÓÝáõÙ ¿ñ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ Ñ³Ù³ñ Ùß³ÏáÛóÛÇÝ ³Ýë³ÑÙ³Ý ³ñÅ»ù³õáñ 600-Ç ã³÷ ӻ鳕Çñ ¢ ÑÝ¿³ïÇå •ñù»ñ, áñáÝù êáí»ïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó áñå»ë ³õ³ñ ï³ñõ»É ¿ÇÝ èáõë³ëï³Ý:
¸Åµ³Ëï³µ³ñ ³éÇÃÁ ãû•ï³•áñÍõ»ó ²½³ï ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ñ³Û³•Çï³Ï³Ý µ³ÅÝÇ ¹³ë³õ³ÝáõÙÝ»ñÁ ³å³Ñáí»Éáõ »õ Áݹ³ñӳϻÉáõ, ÇÝãå¿ë ݳ»õ µ³Ý³ÏóáõÃÇõÝ í³ñ»Éáõ` ѳ۳•Çï³Ï³Ý ³ÙµÇáÝÁ í»ñ³ëï»ÕÍ»Éáõ:
ÜáÛÝ íñÇåáõÙÁ ÏñÏÝõ»ó 2003-Ç ÷»ïñõ³ñÇÝ, »ñµ г۳ëï³ÝÇ Ý³Ë³•³Ñ èáµ»ñï øáã³ñ»³ÝÁ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ Ï³ÝóÉ»ñ ¶»ñѳñ¹ Þñ»á¹»ñÇ Ññ³õ¿ñùáí •ïÝõáõÙ ¿ñ ´»éÉÇÝáõÙ:
²Ûë ÙÇçáóÇÝ ÛáÛëáí »Ù, áñ µáÉáñë ÁÙµéÝ»É »Ýù, áñ ÙÇ Ñ³Û³•Çï³Ï³Ý ³ÙµÇáÝ áñ»õ¿ ѳٳÉë³ñ³ÝáõÙ ½áõï •Çï³Ï³Ý ϳéáÛó ã¿, ³ÛÉ Ý³»õ ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳݕ³Ù³Ýù, •Çï³Ï³Ý ³éϳÛáõû³Ý ѳñó. ³ÙµÇáÝÁ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ Ùß³ÏáÛÃ, ³½•, å»ïáõÃÇõÝ:

[Arth-Gwyr]

same in unicode

Դոկտ. Ժիրայր Քոչարեան

ՀԱՅԱԳԻՏՈՒԹԻՒՆԸ ԳԵՐՄԱՆԻԱՅՈՒՄ
ԱՆՑԵԱԼԸ ԵՒ ՆԵՐԿԱՆ

Հայա•իտութիւնը Գերմանիայում սկսւեց համեմատաբար ավելի ուշ, այնուամենայնիւ ուրիշ ոչ մի երկրում չապրեց այնպիսի վերելք ինչպէս Գերմանիայում: Յիշենք Անդռէաս Աքուլութուսին (Andreas Akoluthus), որը 1680թ-ին Լայպցիքում լոյս ընծայեց Աբդիէյի Մար•արէութիւնը (Propheten Abdias), լատիներեն տառադարձութեամբ եւ քերականական բացատրութիւններով: Եօհան Եօախիմ Շրօդերը (Johann Joachim Schroeder), ուսանելով հայերէն, 1711թ-ին Ամստերդամում հրատարակեց ՙԳանձ Արամեան լեզուի՚ (Thesaurus Linguae Armenacae) •իրքը. Շրօդերին կարելի է համարել հայա•իտութեան հիմնադիրը Արեւմտեան Եւրոպայում, նա նաեւ առաջինն էր, որ •իտակցեց հայոց լեզւի պատկանելիութիւնը հնդեւրոպականին:
19-րդ դարի աւարտին երեւան եկան մի շարք ակնառու հայա•էտներ, ինչպէսի էին Հայենրիխ Փեթրմանը (Heinrich Petermann), Վինդիշմանը (Windischmann), Փաուլ դը-Լա•արդը (Pauk de Lagarde), Ֆրիդրիխ Միւլերը (Fridrich Mueller), Ֆրանց Բոփը (Franz Bopp) եւ այլն, եւ այսուհանդերձ Հայնրիխ Հիւբշմանին էր վերապահւած ասելու վճռական խօսքը. ՙՀայոց լեզուն հնդեւվրոպականի ինքնուրիւն ճիւղ է՚: Թէպէտեւ այս լեզվաբանները վիթխարի ծառայութիւն մատուցեցին հայա•իտութեանը, այսուամենայնիւ նրանք սահմանապփակւեցին միայն լեզուի (•րաբարի) հետազօտութեամբ: Այս կացութիւնը փոխւեց, երբ արեւելա•էտ Եօզէֆ Մարքւարտը (Josef Marquart) 1864-1930, որը զբաղւում էր ոչ միայն հայոց պատմութեամբ եւ բանասիրութեամբ, այլ նաեւ իր •իտական հեղինակութիւնը ներդնելով` պաշտպանում էր հայ ժողովրդի իրաւունքները եւ դատը: Հայոց նշանաւոր այս բարեկամը դատապարտում էր Սուլթան-Աբդուլ-Համիդի հայահալած եւ կայսերական Գերմանիայի վարած քաղաքականութիւնը Թուրքիայի նկատմամբ առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում եւ յետոյ էլ:
Ժամանակի սղութեան պատճառով կարելի չէ բոլոր վաստակաւորներին մի առ մի թւել, յիշենք միայն մի քանիսի անունները, օրինակ` Եօզէֆ Քարսթը (Josef Karst) եւ իր կոթողական կիլիկեան հայերէնի պատմական քերականութիւնը եւ նրա դեռ չհրատարակւած միջին հայերէնի ընդարձակ բառարանը: Քառլ Լեման-Հաուպտը (Karl Lehmann-Haupt) ուսումնասիրական նպատակով1898-1899 թթ-ին ուղեւորվել է Հայաստան, յատկապէս հետախուզել է Վան քաղաքը եւ շրջակայքը, իր տպաւորութիւնները ամփոփելով 3 հատորանոց աշխատութեան մէջ, որը հրատարակւել է 1910-ին եւ 1926-ին ՙՀայաստանն երբեմն եւ այժմ՚ (Armenien einst und jetzt) խորա•րով, որտեղ նա մանրամասնօրէն անրադառնում է սոցիալ, տնտեսական եւ մշակոյթային փոփոխութեիւններին` որպես արդիւնք 1895-1896 թթ-ի հայոց զան•ւածային կոտորածների: Յիշարժան է նաեւ Քառլ Ռոթի (Karl Roth) կողմից հրատարակւած ՙArmenica՚ հանդէսը, որը դժբախտաբար միայն 2 համար` 1926-ին եւ 1927-ին է լոյս տեսել: Նմանապէս կարճ կեանք ունեցաւ Նիկոլաուս Ֆինքի (Nikolaus Finck), Յակոբ Մանանդեանի եւ Եզնիկ Գեանջեցեանի ՙՀայա•իտական հանդէսը՚:
Երբ խօսք է ասւում Գերմանիայում հայա•իտութեան մասին, պիտի շեշտը դրվի համալսարանական ուսուցմանը: Թէպէտեւ բազմաթիւ •երմանական համալսարաններում ուսումնասիրւել է հայոց լեզուն, սակայն •ոյութիւն չի ունեցել եւ ներկայումս էլ չկայ մի որեւէ հայկական ամբիոն: Եօզէֆ Մարքւարտը առաջինն էր եւ միակը, որին յաջողւեց հիմնել իրանական եւ հայկական բանասիրութեան ամբիոն: Իր մահից յետոյ, 1930-ին վերացաւ այդ ամբիոնը, ցաւօք սրտի նրա երկերն էլ լիովին չեն հրատարակւել, նրա չհրատարակւած ձեռա•րերը պահւում են Հռոմի ՙPontifici Instituto Biblio՚-ում եւ սպասում են հրատարակւելուն: Մարքւարտի յետնորդը` Հանս Հայնրիխ Շեդերը (Hans Heinrich Schaeder), որը ղեկաւարում էր արեւելա•իտութեան ամբիոնը, դասաւանդում էր միայն •րաբար եւ այն էլ ոչ կանոնաւոր:
Դասական կամ •րաբար հայերէն դասաւանդում էին արդէն Հայնրիխ Փեթերմանը (Heinrich Petermann) Բեռլինի համալսարանում, Նիքոլաուզ Ֆինքը (Nikolaus Finck), Մարքուարտը ինչպես նաեւ Շեդերը:
Գերմանական բանասիրական •իտութիւններում նախապատւութիւնը տրված էր •րաբարին, որպէս մեռեալ լեզու, համարժեք լատիներէնին ¢ հին յոյներէնին:
Գերմանական բանասիրութեան մեջ հայոց լեզուն որպես կենդանի առարկայ դիտելու աւանդույթը մշակել ¢ զար•ացրել են հենց իրենք հայերը, որոնցից հատկապես աչքի է ընկնում Արտաշէս Աբեղեանը, որը դասաւանդել է 1926-1945թթ-ին, սկզբում ՙԱր¢ելյան լեզուների սեմինարում՚, որը հիմնւել էր 1887-ին Բիսմարքի օրօք եւ նրա թելադրանքով, 1936-ին այն վերանւանւել է ՙԱրտասահմանա•իտական ճեմարան՚, իսկ 1940-ին միաձուլւել քաղաքա•իտական ճեմարանի հետ` կազմելով համալսարանի 8-րդ ֆակուլտետը, որն էլ վերացաւ1945-ին:
20 տարի դադարից հետո, 1952թ-ին պրոֆ.Գյունթեր Ռաշենքրոնը (Guenter Reichenkron) Արե¢մտեան Բեռլինի նորաբաց Ազատ պետ. համալսարանում վերսկսեց հայերէնի դասավանդումը: Ինձ նախորդողն էր դոկտ. Պետրոս Ֆրունջեանը` մասնա•էտ ար¢մտահայերէնի ¢ •րաբարի: Այդ ժամանակից ի վեր հնդեւրոպական ¢ համեմատական լեզւաբանութեան սեմինարում կանոնաւոր տեղի են ունենում դասախօսութիւններ` ըստ մասնակիցների պահանջի •րաբար կամ աշխարհաբար, արեւելա- կամ արեւմտահայերէն:
ՙՀնդեւրոպական լեզ. ընկերութեան՚ կիսամեայ տեղեկատուի համաձայն որպես համեմատութիւն բերւեւմ է հետեւեալ վիճակա•րութիւունը. 2003թ-ի ամառային կիսամեակում Եւրոպայի 2 երկրների 7 համալսարաններ, ինչպես նաեւ Լոս-Անջելոսի համալսարանը իրենց դասացուցակներում ունէին հայերէն, որոնք տեղի են ունենում հնդեւրոպական եւ համեմատական լեզւաբանութեան շրջանակում` շաբաթական 1 ան•ամ եւ միայն •րաբար: Կշարունակւե±ն արեօք այդ դասախոսութիւնները հաջորդ կիսամեակ, դեռեւս հարցական է: Բացառութիւն են կազմում Բեռլինի Ազատ համալսարանը, ինչպես նաեւ Կրակովի համալսարանը, որտեղ դասախօս է նշանակւել իմ նախկին աշխատակից դոկտ. Ռալֆ-Փեթըր Ռիթերը (Ralf-Peter Ritter), որը դարձել էր Բեռլինի Ազատ համալսարանի` ֆինանսական դժւարութիւնների պատճարով կատարւած կրճատումների զոհը:
Շատ բան փոխւեց այս վերջին 15 տարիների ընթացքում` Գերմանիայի վերամիաւորումից եւ Հայաստանի անկախութիւնից յետոյ: Ոմանց ո•եւորութիւնը չարդարացաւ, ընդհակառակը. այդ նահանջը եւ կամ լրիւ դադարումը կարելի է նկատել հայերէնից •երմաներէն թար•մանւած հրատարակութիւններից: Գերմանական Դեմոկրատական Հանրապետութեան օրօք, այդ երկրի նշանաւոր հրատարակչութիւնները տարեկան թար•մանաբար լոյս էին ընծայում ծաղկաքաղեր •րականութիւնից եւ քնարեր•ութիւնից, թէպէտեւ յաճախ ոչ ուղղակի հայերէնից, այլ ռուսերէնից թար•մանւած, ինչպես նաեւ մասնա•իտական •րքեր` արւեստ, ճարտարապետութիւն, մանրանկարչութիւն եւ այլն: Վերամիաւորւելուց յետոյ որ¢է •իրք հայ •րականութեան մասին չի հրատարակւել:
Վերստին խօսենք Բեռլինի Ազատ համալսարանի մասին, որտեղ հայերէնը իր հիմնման օրից ի վեր ունի մնայուն աւանդոյթ: Գերմանախօս երկրներում եւ, հաւանաբար, համայն Եւրոպայում Ազատ համալսարանը միակն է, որտեղ անընդհատ հայերէն է դասաւանդւում: Ներկա, ամառային 2006 կիասամեակում ունենք շաբաթական 5 առարկաներին նւիրւած 118 ժամ` հետեւեալ կար•ով.
ա) աշխարհաբար, ըստ պահանջի` արեւմտա- կամ արեւելահայերէն
բ) արեւմտա- կամ արեւելահայերէն. նմանութիւններն ու տարբերութիւնները` բառապաշար, քերականութիւն, հնչիւնաբանութիւն
•) •րաբար
դ) հայոց •րերի ստեղծումը. պատմական պատճառները եւ մշակոյթային հետ¢անքները
ե) ինչպես նաեւ Քրիստոֆ Քոխի (Christoph Koch) Եզնիկ Կողբացու ՙԵղծ աղանդոցը՚` պատմալեզւական մեկնաբանութիւններով
Պետք է նշվի, որ թէ° անցեալ կիսամեակի եւ թէ° •ալիք ձմեռային կիսամեակի դասախօսութիւնները տեղի են ունեցել եւ պիտի° ունենան անւճար:
Տարիներ շարունակ ոչ մի •իրք չի •նւել Սեմինարի հայկական բաժնի •րադարանի համար: Մենք ենթակայ ենք խնայողական միջոցառումին, որը ներկայումս կիրառւում է Ազատ համալսարանի նկատմամբ:
Որպէս դասախօս եւ պատասխանատու կան•նած եմ երկընտրանքի առջեւ. մերժել անւճար դասախoսելը թե յանուն հայա•իտութեան աւանդոյթին շարունակել աշխատանքը: Մի•ուցե հայկական բաժնի •րքերն ու մամուլն էլ զօհաբերւի խնայողական ձեռնարկին` ենթարկւի ցրման ու մասնատման: Սեմինարը մեծ չէ, տեղի նեղութիւն կայ, միւս բաժիններն այդ առիթին են սպասում:
Մտածելով ապա•այի մասին` կռահում եմ, որ էլ երբեք չի լինի, ինչ անցեալում էր: Գուցե Ազատ համալսարանում, ինչպես պարա•ան է միւս համալսարանների, ժամանակ առ ժամանակ հնդեւրոպական կամ համեմատական լեզւաբանութեան շրջանակում շաբաթական մեկ ան•ամ մատուցւի •րաբար: Այս ու վերջ:
Դոկտ. Թեսա Հոֆմանի (Tessa Hofmann) օ•նութեան ճիչ-յօդւածը երեւանեան ՙԱզ•՚-ում, ինչպէս նաեւ Համօ Պետրոսեանինը Փարիզի ՙՅառաջ՚ օրաթերթում մնացին անարձա•անք: Բեռլինի Ազատ Համալսարանի հայա•իտութեան բաժինը չստացաւ որ¢է տնտեսական հովանաւորութիւն:
Երբ խօսւում է Գերմանիայի հայա•իտական հեռանկարի մասին, ես պատկերացնում եմ մի հայա•իտական ամբիոն, որտեղ դասաւանդւում է հայա•իտութիւն, ինչպես նա¢ ուսումնասիրւում եւ հրատարակւում է բանասիրական եւ հնարաւորին չափ •իտամշակոյթային երկեր:
Գիտամասնա•էտները առկայ են` դոկտ. Ռալֆ-Փեթըր Ռիթըր, Քրիստով Քօխ,Ռուդի•եր Շմիթ (Ruediger Scmidt) եւ այլն, որոնք պատկանում են համեմատական լեզւաբանութեան ոլորտին, Թեսա Հոֆմանը, մարքուարդեան աւանդոյթին հաւատարիմ, միաձուլել է •իտական եւ մարդասիրական իր նւիրւածութիւնը` այն ապացուցելով իր մինչեւ այժմ հրատարակւած 14 •րքերով: Նա ոչ միայն միջազ•ային ճանաչում •տած հայոց պատմութեան եւ ներկայիս քաղաքական անցուդարձի •իտակ է, այլ նաեւ հմուտ մասնա•էտ հայ մշակոյթի: Վերջապէս մոռացութեան չպիտի տրւի Հայաստանում լաւ պատրաստւած հայա•իտական բոլոր մարզերի մասնա•էտներին: Ուսանող-ուսանողուհիներ էլ այս միջոցին բաւական կան: Եւրոմիութեան երկրներում ներկաումս ապրում են շուրջ 600.000 հայեր եւ դեռ բազմանալու միտումով: Ուսանողներ են •ալու ոչ միայն եւրոմիութեան երկրներից, այլ նաեւ Մերձաւոր Արեւելքից եւ այլ երկրներից: Նրանք բերելու են տեղեկութիւն իրենց երկրներից եւ համայնքներից եւ նորանոր նւաճումների խթան են հանդիսանալու, այնպէս որ հայա•իտութիւնը Գերմանիայում հասնելու է 19-րդ դարավերջի եւ 20-րդ դարասկզբի մակարդակին:
Այսուամենայնիւ •լխաւոր խնդիրն այն է, թէ ո±ր մեկ համալսարանն է պատրաստ հիմնել հայկական ամբիոն եւ ինչու±, չէ որ այսպէս կոչւած շուկայական պայմաններում խօսւում է այն մասին, թէ ՙինչը որ շահաբեր լինի, •ոյութեան իրաւունք կունենայ՚, արդե±օք որեւէ համալսարան հետաքրքրւած է հայա•իտութեամբ, թէ սա միայն հայերի ցանկութիւնն է:
Ցաւով տեղեկացայ (բացակայում էի, Արցախ էի •նացել), թէ Գարե•ին Ա կաթողիկոսի Բեռլին կատարած այցելութեան ժամանակ պատասխանատու յանձնախումբը զլացել էր Ամենայն Հայոց կաթողիկոսին մատնանշել Ազատ համալսարանի հայա•իտական բաժինը եւ կամ նրան հայա•իտական ամբիոնի անհրաժեշտութեան մասին պատմել: Պատեհ առիթ էր, քանի որ •երմանական կողմը պատրաստ էր ընդառաջել որեւէ հայկական խնդրանքին, յատկապես որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը վերադարձնում էր Գերմանիայի համար մշակոյթային անսահման արժեքաւոր 600-ի չափ ձեռա•իր ¢ հնէատիպ •րքեր, որոնք Սովետների կողմից որպես աւար տարւել էին Ռուսաստան:
Դժբախտաբար առիթը չօ•տա•ործւեց Ազատ համալսարանի հայա•իտական բաժնի դասաւանումները ապահովելու եւ ընդարձակելու, ինչպէս նաեւ բանակցութիւն վարելու` հայա•իտական ամբիոնը վերաստեղծելու:
Նոյն վրիպումը կրկնւեց 2003-ի փետրւարին, երբ Հայաստանի նախա•ահ Ռոբերտ Քոչարեանը Գերմանիայի կանցլեր Գերհարդ Շրեոդերի հրաւէրքով •տնւում էր Բեռլինում:
Այս միջոցին յոյսով եմ, որ բոլորս ըմբռնել ենք, որ մի հայա•իտական ամբիոն որեւէ համալսարանում զուտ •իտական կառոյց չէ, այլ նաեւ քաղաքական հան•ամանք, •իտական առկայութեան հարց. ամբիոնը ներկայացնում է մշակոյթ, ազ•, պետութիւն:

[Moonlight]

Originally Posted by Arth-Gwyr

same in unicode

пасиб, друг